Τόλης Νικηφόρου, Τρεις ποιητικές συλλογές 1997-1999,
Από τον θρίαμβο της ουτοπίας στην θαλπωρή της μνήμης
Στο έργο του Τόλη Νικηφόρου διακρίνονται δύο βασικές περίοδοι, που διαχωρίζονται ευκρινώς μεταξύ τους τόσο στη μορφή όσο και στο θέμα, και αφορούν και τα δύο είδη λόγου με εντονότερες τις διαφοροποιήσεις στην ποίηση. Η πρώτη περίοδος καλύπτει το χρονικό διάστημα μέχρι το 1982. Σε ό,τι αφορά την ποίηση, στην πρώτη περίοδο, δεσπόζουν τα ποιήματα με κοινωνικές αναφορές. Υπάρχουν όμως και άλλες μικρότερες ομάδες με ποιήματα ερωτικά, υπαρξιακά, φιλοσοφικά. Δυνατόν στο ίδιο ποίημα να συνυπάρχουν περισσότερα του ενός από τα παραπάνω γνωρίσματα.
Η δεύτερη περίοδος αρχίζει το 1984, με το παραμύθι, ΄Ενα παραμύθι για όλους, αλλά στην ποίηση εγκαινιάζεται αργότερα, το 1986, με τη συλλογή, Ο πλοηγός του απείρου, που σηματοδοτεί μια μετατόπιση από τον κοινωνικό προβληματισμό σε υπαρξιακές και φιλοσοφικές ναζητήσεις, με παράλληλη διεύρυνση του ποιητικού οράματος.
Θα ακολουθήσουν οι συλλογές, Ξένες χώρες, 1991, και, Το διπλό άλφα της αγάπης, 1994, για να φτάσουμε στις τρεις τελευταίες ποιητικές συλλογές της περιόδου 1997-1999, που αφορούν και την παρούσα παρουσίαση. Την περίοδο αυτή επισημαίνεται μια έκρηξη της ποιητικής παραγωγής του συγγραφέα, ανάλογη μ' αυτήν της περιόδου 1979-1982, όταν είχαν εκδοθεί τέσσερις ποιητικές συλλογές. Οι ποιητικές συλλογές, Την κοκκινόμαυρη ανεμίζοντας της ουτοπίας, 1997, Χώμα στον Ουρανό, 1998, και, Γαλάζιο βαθύ σαν αντίο, 1999, συνεχίζουν την ίδια πορεία των προηγουμένων συλλογών της δεύτερης περιόδου, φτάνοντας στην κορύφωση του προβληματισμού και της ποιητικής απόδοσης. Αποτελούν μια πυκνή και σφιχτοδεμένη ενότητα, συνολικά 88 ποιήματα. Η συλλογή, Την κοκκινόμαυρη ανεμίζοντας της ουτοπίας, 1997, είναι ο θρίαμβος της ουτοπίας σε φιλοσοφικό και κοινωνικό επίπεδο, μια επιστροφή στις θέσεις του αναρχισμού και σύνδεση με τη συλλογή, Αναρχικά, του 1979.
Ο κοινωνικός προβληματισμός είναι λιγότερο κραυγαλέος και ορμητικός, λιγότερο άκαμπτος και μονοσήμαντος. Εμφανίζεται ανανεωμένος και εκλεπτυσμένος, πιο ουμανιστικός. Φέρει έναν άλλο αέρα, με τη δροσιά και το άρωμα του φιλοσοφικού στοχασμού και των υπαρξιακών αναζητήσεων. Είναι ίσως κάπως δυσπρόσιτος αλλά πιο ολοκληρωμένος και ριζοσπαστικός. Τον συναντάμε στα ποιήματα της ενότητας ΙΙ, Επικίνδυνα έως απαράδεκτα αθώος. Εδώ αναδημοσιεύονται και εντάσσονται δυο ποιήματα από προηγούμενες συλλογές, Ουτοπία αναρχικού λούστρου, και, ΄Οταν πεθαίνει ένα παιδί.....
Η πρώτη ενότητα, με τίτλο ίδιο μ' αυτόν της συλλογής, περιέχει δεκαπέντε ποιήματα και αποτελεί τον κορμό της συλλογής. Η εγκατάσταση στον χώρο της ουτοπίας επιτεύχθηκε ....ο πλοηγός του απείρου μεταναστεύει στο άπειρο ... εκεί όπου όλα ενώνονται και ενοποιούνται σ' ένα ερωτικό πανηγύρι ζωής ....
Η τρίτη ενότητα, με τίτλο, Θραύσματα απωλεσθέντος παραδείσου, και έξι ποιήματα, αφορά ό,τι αγαπημένο, ωραίο, τρυφερό και αθώο υπήρξε κάποτε και χάθηκε και συγκρατείται οδυνηρά στη μνήμη. Σ' αυτήν, τα ποιήματα αλλάζουν όψη, παίρνουν τη μορφή ενός πεζογραφικού κειμένου. Σχηματικά γίνονται ουδέτερα, λιτά σαν επιτύμβιες επιγραφές. Το ποίημα καλείται να δικαιωθεί από την ίδια του την ουσία. Η σχηματική αυτή διάταξη θα ακολουθηθεί και στις δύο επόμενες ποιητικές συλλογές.
Η τέταρτη ενότητα είνα ένα τρισέλιδο κείμενο ποιητικό, σε πεζό λόγο, με τίτλο, Ποίημα ένα πριν την αρχή μετά το τέλος του κόσμου. Είναι μια συνοπτική ανακεφαλαίωση, με πρωταγωνιστή τον ίδιο τον ποιητή, μέσα από τις πολλαπλές του εκφάνσεις και μετασχηματισμούς στον
άπειρο Χρόνο. Τον συναντάμε σε κάθε ιστορική περίοδο, κάθε φορά με άλλο όνομα/ονόματα που προκύπτουν από το όνομα του ποιητή με διαφορετική διάταξη των γραμμάτων. Σαν αρχαίο ΄Ελληνα, Ρωμαίο, Βουδιστή, ΄Αραβα, Αφρικανό, Βρετανό, Ρώσο, Κινέζο. Είναι τα παράγωγα που ανήκουν στο ΟΛΟ, τη μια και μοναδική πηγή.
Η επόμενη συλλογή, Χώμα στον Ουρανό, 1998, αποτελείται από τριαντατρία ποιήματα, τα έξι δημοσιευμένα στην τρίτη ενότητα της προηγούμενης συλλογής και απόλυτα ταιριαστά με τα υπόλοιπα. Κινούνται σε ένα κλίμα τρυφερό και ονειρικό, λυρικό, μεταφυσικά διαυγές και κρυστάλλινο, μελαγχολικό και ελπιδοφόρο. Ποιήματα ερωτικά, οραματικά, πυκνά και ανάλαφρα, καμωμένα από ψυχή, ταξιδεύουν και διαλύονται στο άπειρο και τη μνήμη .........
Στην Κοκκινόμαυρη ανεμίζοντας της ουτοπίας, ¨ο κηπουρός των άστρων¨, ¨στη γη προσφέρει όνειρο τον ουρανό¨. Εδώ, στη συλλογή, Χώμα στον Ουρανό, το επίγειο όνειρο αναχωρεί για ένα πλατύτερο όνειρο και μεταβαίνει στον ουρανό. Γη και ουρανός ενώνονται σ'ένα ουτοπικά συμπαντικό χώρο. Ο φιλοσοφικός στοχασμός, τα υπαρξιακά αναπάντητα ερωτήματα, οι εκρήξεις του επαναστατημένου ανθρώπου δεν σταματούν ......
Η τελευταία ποιητική συλλογή, Γαλάζιο Βαθύ σαν Αντίο, 1999, βρίσκεται πολύ κοντά στην προηγούμενη, Χώμα στον Ουρανό, και ιδιαίτερα στα ποιήματα της ενότητας, Θραύσματα απωλεσθέντος παραδείσου, και στα συγγενικά μ' αυτά. Ο χώρος είναι ο χώρος της ουτοπίας και της μνήμης. ΄Ολα παίρνουν κοσμικές διαστάσεις. Η απόμακρη και ουδέτερη αίσθηση του μακρόκοσμου αλλά και του μικρόκοσμου. Ο άνθρωπος από πρωταγωνιστής γίνεται ένα ελάχιστο μόριο στο συμπαντικό χώρο, το παρόν εξοστρακίζεται. Η γη παύει να αποτελεί το κέντρο του σύμπαντος και η μοίρα του ανθρώπου γίνεται μοίρα ενός κόσμου μακρινού και απρόσιτου. Ο άνθρωπος πορεύεται μόνος σαν άστρο, μ'όλο το βάρος της συμπαντικής μοναξιάς. Και οι δύο τελευταίες συλλογές, βαθύτατα υπαρξιακές, απόμακρες αλλά οικείες και ζεστές, μας ταξιδεύουν σ' έναν κόσμο αστρικό και γαλήνιο, μεταφυσικό και άυλο, ενδοσκοπικό και πνευματικό, ένα ταξίδι καθαρού λογισμού, όπου η οδύνη μεταλάσσεται σε λυτρωτική μελαγχολία και παρηγοριά. Το κοινωνικό, μαζί με τη γη που απομακρύνεται, μοιάζει να χάνεται, να σβύνει.
Οι δύο αυτές συλλογές, όπως και οι συλλογές, Ξένες Χώρες και, Το διπλό άλφα της αγάπης, έχουν ελάχιστα στοιχεία κοινωνικού προβληματισμού. ΄Ολες όμως είναι έντονα ερωτικές, στοχεύουν στην ευτυχία του ανθρώπου, υμνούν τη ζωή, την ομορφιά και την αθωότητα, βρίσκουν δικαίωση στην αγάπη και στην αλήθεια που φέρει μέσα της η παιδική ψυχή.
Στις τελευταίες πέντε συλλογές, από τις Ξένες χώρες, 1991, και μετά, η μνήμη είναι ένα από τα κυρίαρχα στοιχεία και αποτελεί το συνεκτικό κρίκο μιας μεγάλης κατηγορίας ποιημάτων, όλα όσα στηρίζονται σε αναφορές ή αναμνήσεις από τη γενέθλια πόλη, σε εικόνες από την παιδική ηλικία, τους γονείς, το πατρικό σπίτι. ΄Αλλοτε εντασσόμενα σ' αυτή την κατηγορία ποιημάτων ή ξέχωρα, συναντάμε ποιήματα υπέροχα, ερωτικά και πανηγυρικά της ζωής, που η αφετηρία τους ανάγεται παλιά, στις πρώτες συλλογές, αλλά η ουσιαστική και λειτουργική τους σύνδεση γίνεται με τα ποιήματα, Γράμματα στην Ισιδώρα, της συλλογής ο πλοηγός του απείρου.
.....................................................................................................................
Βασ. Ιωαννίδης, περιοδ. Πανδώρα, τεύχ. 7, Μάϊος - Οκτ. 2000